گروه فرهنگی «سراج24»: سال ها است سینمای ایران از پرداخت به موضوعات و ژانرهای مختلف غافل مانده است و به دلیل نبود استراتژی مشخص تنها به برخی از سوژه ها بها می دهد. در حالی که جهان پر از طرح و ایده بوده و نکات قابل پرداختی به نویسنده و هنرمند خلاق ارائه می دهد و می توان سازی متفاوت از این نوع مواجهات نواخت و قلم های مختلفی به دست گرفت.
یکی از موضوعاتی که تقریبا 3 دهه در سینمای ایران مسکوت مانده در باب توجه به سالمندان و افراد پیشکسوت است. موضوعی که می تواند ایده ها و طرح های بسیار گسترده ای را برای پرداخت به دنبال خود داشته باشد، مثلا نوع مواجهه آدمی با سنین پیری و چگونگی گذر از میانسالی به پیری، ارتباط میان زوجین در هنگام پیری، شرایط روحی و جسمی و مادی افراد مسن در جامعه ایرانی، انواع عوارض و بیماری هایی که در سنین پیری رخ می دهد و تبعاتی به دنبال دارد مانند وقوع بیماری آلزایمر، نوع ارتباط فرزندان با والدین مسن خود، مواجهه جامعه با سالمندان، تنهایی و رخوت افراد مسن و بسیاری از مباحث دیگری که از دل واقعیت درمی آید. این نوع پرداخت وقتی مهم تر خواهد بود که در جهانی با گرایش مدرن و جامعه جوان ایرانی مواجهیم و نسبت و رابطه سالخوردگان در میان نسل های مختلف در بسیاری از مواقع تحرکاتی را در سطح روابط و فعل و انفعالات رفتاری پدید می آورد.
در سال های بسیار دور و در دهه 60 به دلیل گرایشات سنت گرای جامعه ایرانی و به دلیل بی حاشیه بودن سوژه های مرتبط با سالمندان در میان آثار تولیدی سینمایی که تازه از قبال انقلاب اسلامی می خواست پوست بیندازد، موجب ساخت بسیاری از آثار مرتبط با جامعه مسن ایرانی شد. به مرور و از قبال تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه ایرانی و تغییرات رخ داده در میانگین سن جامعه و گرایشات فرهنگی که از این شرایط پیش آمده بود، بسیاری از سازندگان آثار ایرانی دیگر تمایلی برای ساخت آثاری برای طیف مسن جامعه نشان ندادند، در حالی که همین پوست اندازی و معلق بودن جامعه از سنت به مدرنیته و تقابل و تعامل نسل ها می توانست یکی از دراماتیک ترین مواجهات سینمایی را پدید آورد. اما در مقطعی سینمای جوان پسند تجاری با آثاری تین ایجری به سبک غربی در دوران موسوم به آزادی فضای فرهنگی در دولت اصلاحات و زمانی هم با کمدی های سخیف و پیش پا افتاده بزن و بکوب، علائقی دیگر از سوی سرمایه گذاران سینمای ایران را پیش روی مخاطبان قرار داد.
در طی این سال های طولانی تنها تعداد انگشت شماری فیلم سینمایی حول و حوش زندگی افراد سالمند جامعه ایرانی ساخته شد که البته یا چنان ضعیف و بی بهره از جذابیت های سینمایی بودند که هیچ خریداری نداشتند و یا این که چنان تصویری دور و محو شده از تعلقات و دلبستگی ها و رنجوریت این گونه افراد نشان دادند که هیچ گشایشی برای هیچ طیف مخاطبی نساختند، این در حالی است که هر ساله در آثار سینمای جهان شاهد تولید آثار متنوعی با موضوعاتی مرتبط با سالمندان بوده ایم.
سینمای ایران در سال های اخیر به شکلی بسیار محدود فیلم هایی درباره سالمندان تولید کرد که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به زندگی این قشر گرانقدر جامعه می پرداخت. برای نمونه می توان به فیلم های «احتمال باران اسیدی»، «یه حبه قند»، «گهواره ای برای مادر» و «یک شهروند کاملا معمولی» اشاره کرد اما فیلم «رفقای خوب» که اخیرا به اکران سینمای ایران درآمده، کاملا متمایز از این گونه آثار است. تفاوت موجود به منزله سطح کیفی برتر یا نازل تر فیلم ساخته شده توسط مجید قاری زاده نبوده بلکه از حیث نوع نگاهی است که فیلمساز کهنه کار سینمای ایران نسبت به موضوع در نظر گرفته داشته است. در واقع «رفقای خوب» از فرم روایت پردازی تا نوع انتخاب بازیگران قدیمی و شیوه اجرای کارگردانی همان نگره ای را مورد استفاده قرار داده که سینمای دهه 60 ایران پی گرفته بود. سینمایی که قاری زاده پیشکسوت در آن آثار پُرمخاطبی مانند «پدربزرگ» را ساخته است.
حال می توان این گزاره را مورد نقد و تحلیل قرار داد که اصولا شیوه استفاده شده توسط مجید قاری زاده در «رفقای خوب» که برگرفته از همان شیوه قدیمی است با مخاطب و سینمای امروز با توجه به تنوع آثار و نگاه های جهان مدرن همخوانی و همپوشانی داشته و یا این نگره موجب عقب گرد بیننده خواهد بود؟ به نظر می رسد که استقبال کم مخاطبان از فیلم «رفقای خوب» در اکران می تواند پاسخ سوال ما را روشن سازد، اگر چه موارد مختلفی در اکران این روزهای سینمای ایران تاثیر نهاده و عدم اکران مناسب برای برخی فیلم ها موجب انحراف در بررسی مان خواهد شد.
اما گزاره هشدار دهنده می تواند براساس نادیدگی جمعی سینماگران، مخاطبان و مسئولان نسبت به جامعه گرانقدر سالمندان ایران باشد، اگر چه گاه آثاری در زمینه سالمندان ساخته می شود و مواقعی هم در جلسات مسئولان همچون نشست مشترک مسئولان مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و صندوق بازنشستگی کشوری که چندی پیش برگزار شد، وعده ساخت آثاری مرتبط با سالمندان داده می شود اما با توجه به شرایط موجود نمی توان چندان به آینده دلخوش بود.
